رهبر ارکستر کیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

رهبر ارکستر کیست؟ و این شخص چه نقشی در بهتر اجرا شدن موسیقی‌ها دارد؟ اغلب کسانی که به موسیقی‌های کلاسیک یا موسیقی‌های سنتی علاقه‌مند هستند ممکن است با این سوال مواجه شوند. چون به محض اجرای موسیقی یک نفر جلوی تمام نوازندگان دیده می‌شود که با حرکات چوب یا حرکت دست سعی می‌کند ریتم آهنگ را حفظ کند؛ و هماهنگی بهتری بین نوازندگان به وجود بیاورد.
اگر علاقه‌مند هستید که درباره رهبر ارکستر و وظایف او اطلاعات بیشتری به دست بیاورید، با آوازک همراه باشید و این نقش کلیدی و جذاب در موسیقی‌های کلاسیک گروهی را بهتر بشناسید. با شناخت این نقش می‌توانید درباره تنظیم کننده موسیقی و چگونگی اجرای یک موسیقی بی‌نقص اطلاعات به دست بیاورید.

موسیقی کلاسیک چیست؟

موسیقی کلاسیک یا classical music به موسیقی اروپایی گفته می‌شود. این سبک موسیقی از حدود سال‌های 1750 تا 1820 میلادی شروع شد و همچنان ادامه دارد. ایتالیایی‌ها اولین کسانی بودند که موسیقی کلاسیک را اجرا کردند و پس از آن‌ها سایر افراد ساکن در قاره اروپا مانند آلمانی و اتریشی‌ها توسعه‌دهندگان این اثر هنری بودند. لودویک بتهوون و فرانس یوزف هایدن از جمله هنرمندانی بودند که در دوره شروع موسیقی کلاسیک خوش درخشیدند.
پس از قرون وسطی و گذر از سبک موسیقی رمانتیک و مدرن، دوره جدید موسیقی کلاسیک به آثاری مینیمال و آوانگارد تعلق دارد. در این دوره ابزارهای موسیقی و نقش‌هایی مانند رهبر ارکستر برجسته‌تر شده‌اند و موسیقی کلاسیک تغییرات زیادی را تجربه کرده است.

نوازنده کیست؟

نوازنده فردی است که استعداد موسیقی دارد و به عنوان نوازنده ساز، ترانه‌سرا، رهبر ارکستر و… در تیم موسیقی نقش ایفا می‌کند. در واقع نوازنده به فردی گفته می‌شود که توانایی ساختن یک موسیقی یا اجرای آن را دارد. نوازندگان ممکن است به تنهایی در صنعت موسیقی فعالیت کنند، یا اینکه عضو تیمی باشند و در کنار سایر افراد به اجرای موسیقی بپردازند.

رهبر ارکستر کیست؟

رهبر ارکستر یک مربی و رهبر است و وظیفه هدایت تیم موسیقی را بر عهده دارد. تا پیش از قرن نوزدهم این نقش در گروه‌های موسیقی وجود نداشت و یکی از نوازندگان سازهایی مانند پیانو، ویالون و… سعی می‌کرد گروه نوازندگان را با اجرای خودش رهبری و هماهنگ کند.
اما این سبک رهبری برای ساختن یک اجرای هماهنگ و حرفه‌ای مناسب نبود. به همین دلیل گروه‌های موسیقی به فکر این بودند یک فرد را برای رهبری کل تیم موسیقی انتخاب کنند که با تمام سازها و ریتم موسیقی آشنایی کافی دارد. انتخاب این شخص، یک گام در موسیقی سنتی و پیشرفت آن به نحو قابل توجهی نسبت به گذشته بود.
بعد از این تصمیمات، نقشی به عنوان رهبر ارکستر خلق شد که نوازندگی هیچ سازی را بر عهده نداشت و تنها وظیفه او هدایت تیم موسیقی بود. رهبر ارکستر با حرکات دستش یا چوبی که در دست دارد، ریتم و تمپو یک موسیقی را به نوازندگان نشان می‌دهد و برای رعایت نوانس یا شدت صدا و بالا رفتن کیفیت صدا به تیم موسیقی کمک می‌کند.

مهارت‌های رهبر ارکستر

رهبر ارکستر کیست و چه مهارت‌هایی دارد؟ اگر تصور می‌کنید که رهبر ارکستر تنها با تکان دادن چوب یا دستانش سعی در هماهنگی تیم نوازنده‌ها را دارد، باید بدانید که این ویژگی تنها یکی از مهارت‌های رهبر ارکستر است. در ادامه سایر مهارت‌های رهبر ارکستر را جهت شناخت بیشتر ارائه کرده‌ایم.

نت خوانی

یکی از مهارت‌های مهمی که هر رهبر ارکستر باید داشته باشد، نت خوانی است. جهت شناخت نت‌های موسیقی، رهبر ارکستر همیشه یک دفتر نت خوانی به نام «پارتیتور» را همراهش دارد. در این دفتر تمام توضیحاتی که برای اجرای یک آهنگ توسط آهنگساز در نظر گرفته شده نوشته شده و نقش هر ساز نیز در اجرای آهنگ مورد نظر مشخص است.
رهبر ارکستر تمام جزییات و نکاتی که در دفتر نت خوانی یادداشت شده را با تخصص و تجربه‌ای که دارد بررسی می‌کند، سپس این نت‌ها را در جلسات تمرین برای نوازندگان و گروه موسیقی تفسیر خواهد کرد.
برای اجرای بی‌نقص موسیقی لازم است که رهبر ارکستر نت خوانی را دقیق انجام داده و تمام جزییات آهنگ را به خاطر بسپارد. چون موقع اجرای موسیقی باید همه نت‌ها را حفظ باشد و تمام تمرکز خودش را صرف هماهنگی نوازنده‌ها و اجرای آهنگ به بهترین نحو کند.
برای تقویت هوش موسیقی کودکان و آماده کردن آن‌ها برای رهبر ارکستر شدن، لازم است که روش‌های تقویت مهارت نت خوانی و حفظ نت را در آن‌ها تقویت کنید.

حرکت دست‌ها و زبان بدن

رهبر ارکستر با کمک زبان بدن و حرکت دست‌هایش سعی می‌کند که تمام جزییات آهنگ را به تیم نوازندگان انتقال دهد. به همین خاطر است که موقع اجرای یک تیم موسیقی کلاسیک حرکت دست‌های رهبر ارکستر بیشتر از همه چیز جلب‌توجه می‌کند و به عنوان یک اثر هنری به موسیقی روح می‌دهد.

نشان دادن ریتم و تمپو

رهبر ارکستر باید بتواند ریتم و تمپو یا ریتم و سرعت زمانی اجرای یک قطعه را با حرکات دستش یا چوبی که دارد به نوازندگان انتقال دهد. جهت اجرای منظم آهنگ، رهبر ارکستر باید به تمام اعضای تیم توجه داشته باشد و هماهنگی ریتم‌های مختلف آهنگ را به بهترین نحو تنظیم کند.

هماهنگی برای نوانس یا شدت صدا

یکی از مهم‌ترین مواردی که باعث برجسته و خاص شدن یک اثر موسیقی می‌شود، نوانس یا شدت صدا است. رهبر ارکستر با کنترل نوانس سعی می‌کند موسیقی را زنده و پویا نگه دارد و مانع از یکنواختی آن شود.
برای بالا رفتن صدا (کرشندو) رهبر ارکستر چوبش را به سمت بالا حرکت می‌دهد. در صورتی که نیاز به پایین آوردن صدا باشد (دکرشندو) نیز رهبر ارکستر با حرکت دستش رو به پایین این موضوع را به نوازندگان منتقل می‌کند.

اشاره و انتقال احساسات

رهبر ارکستر نقش اصلی اجرای حرفه‌ای یک تیم نوازنده را دارد. او به عنوان رهبر تیم به نوازندگان نشان می‌دهد که باید آهنگ را به چه نحوی اجرا کنند و چطور ریتم و تمپو را رعایت کنند که موسیقی به یک اثر ماندگار تبدیل شود.
رهبر ارکستر با توجه به تشخیصی که دارد می‌تواند بخشی از آهنگ را حذف کرده یا اضافه کند؛ و شدت و ضربان آهنگ را با توجه به احساسی که دارد تغییر دهد. این تغییرات با اشاره و حرکات دست توسط رهبر ارکستر به بقیه اعضای تیم منتقل می‌شود.

وظایف رهبر ارکستر

بعد از اینکه درباره رهبر ارکستر کیست؟ و وظایف رهبر ارکستر اطلاعات کسب کردید، وقت آن رسیده که درباره وظیفه رهبر ارکستر کیست؟ نیز دانشتان را افزایش دهید. در ادامه برخی از وظایف مهمی که رهبر ارکستر بر عهده دارد را برای شناخت بهتر ارائه کرده‌ایم.

• برطرف کردن مشکلات تکنیکی نوازندگان و هماهنگی آن‌ها
• گوشزد کردن اشتباهات نوازندگان و به حداقل رساندن خطاهای اجرا
• تعیین زمان شروع نوازندگی یک یا چند ساز
• انتقال مفاهیم و نحوه اجرای نوت‌ها با حرکات بدن و دست‌ها
• تعیین کردن دینامیک موسیقی با حرکات دست چپ
• مشخص کردن ضرب میزان با کمک چوب مخصوص یا حرکات دست و رسم اشکال خاص در فضا
• کنترل تمپوی موسیقی موقع اجرا با حرکات دست راست
• حفظ کردن پارتیتور یا نت آهنگ برای هماهنگی نوازندگان و حفظ ریتم اجرا
• انتخاب تیم نوازندگان و برنامه‌ریزی برای تمرین و اجرا
• مشخص کردن زمان ورود یک ساز به موسیقی و اعلام آن با اشاره
• آشنایی با سازهای مختلف و هماهنگی آن‌ها برای اجرای موسیقی به بهترین نحو

حرکات دست رهبر ارکستر

برای اینکه درباره رهبر ارکستر اطلاعات بیشتری به دست بیاورید، لازم است که با حرکات دست او نیز آشنا شوید. حرکات دست رهبر ارکستر یکی از جذاب‌ترین بخش‌های تماشای یک موسیقی سنتی زنده برای تماشاچیان است. چون رهبر ارکستر مانند یک اثر هنری نمایش‌های خاصی را موقع نواختن موسیقی اجرا می‌کند که برای همه افراد قابل‌فهم نیست؛ و مانند یک راز و رمز بین او و نوازندگان است.
این حرکات دست به طور معمول با کمک چوب میزانه یا باتون همراه است؛ و گاهی مواقع حرکات سر و سایر اعضای بدن نیز به عنوان مکمل این حرکات می‌شود. این حرکات فرمان یا دستورات رهبر ارکستر را برای تیم نوازندگان شفاف می‌کند و ریتم و ضربان متریک را برای آن‌ها نمایش می‌دهد.
رهبر ارکستر با کمک این حرکت‌ها به نوازندگان برای تغییر ضرب آهنگ، ضرب مؤکد و… فرمان می‌دهد و هماهنگی شروع یک ساز، نواختن چند ساز با هم، اجرای آهنگ طبق نوت های آن و افزایش جذابیت آهنگ کمک می‌گیرد.

چگونه رهبر ارکستر شویم؟

اگر به موسیقی کلاسیک علاقه دارید و می‌خواهید در آینده رهبر ارکستر شوید، یکی از روش‌های پیش رویتان شرکت در کنکور هنر است.
پس از قبولی در کنکور هنر باید آزمون رهبری ارکستر که در دو بخش رهبری یک قطعه اجباری، ارائه یک کار انفرادی پیانو یا ساز ارکستر است و رهبری سه قطعه اجباری، نت خوانی، اجرای یک صحنه اپرا، نواختن پیانو، ارائه دو کار انفرادی انتخابی یا و… می‌شود را سپری کنید.
در این دوره راهنمای نت خوانی و… نیز ارائه می‌شود تا فرد برای اجرای موسیقی سنتی آماده شود.
پس از پشت سر گذاشتن این آزمون‌ها و به پایان رساندن دوره کارشناسی، فرد موفق به دریافت مدرک رهبر ارکستر می‌شود و می‌تواند به صورت عملی هنر خودش را در تیم‌های موسیقی سنتی به نمایش بگذارد.

سخن پایانی

با توجه به اینکه درباره رهبر ارکستر کیست؟ و وظایف او شناخت پیدا کردید می‌توانید خودتان را برای این نقش آماده کنید. در صورتی که به موسیقی علاقه دارد می‌توانید ابتدا سازهای آسان برای یادگیری را انتخاب کنید. سپس چند نمونه از تجهیزات نورپردازی و میکروفون‌های موجود در سایت آوازک را تهیه کرده و یک استودیو خانگی حرفه‌ای آماده کنید. بعد از آن به مرور می‌توانید مهارت خودتان را در نوازندگی افزایش دهید و برای تبدیل شدن به یک رهبر ارکستر آماده شوید.
حتی می‌توانید با پخش کردن صدای سازتان از طریق اسپیکرهای اکتیو و پسیو آوازک صدای موسیقی خودتان را در محیط‌های مختلف پخش کنید و نقاط ضعف و قوتتان را بهتر بشناسید. با این روش می‌توانید هر روز مهارت موسیقی خودتان را بهبود دهید و در زمینه موسیقی متخصص شوید.