راهنمای کامل آموزش نت خوانی

نت نویسی در موسیقی شامل نمایش صدا با نمادها است. در این تکنیک برای بیان زیر و بم بودن صدا، ‏مدت زمان هر نوت یا حتی ارائه توضیحات پیشرفته‌تر از طیف گسترده‌ای از نمادها استفاده می‌شود. در ‏ادامه این مقاله قصد داریم با اصول نت خوانی شامل انواع نماد‌ها و جزئیات خواندن آن‌ها آشنا شویم. با ما ‏همراه باشید.‏

چطور نت خوانی اصولی کنیم؟

برای آنکه بتوانید صفحات نت موسیقی را بخوانید و به نت خوانی مسلط شوید، مراحل زیر را قدم به قدم ‏دنبال کنید.‏

مرحله ۱: نمادهای اصلی نت خوانی را یاد بگیرید.

موسیقی از نمادهای مختلفی تشکیل شده که ابتدایی‌ترین آنها خطوط حامل، کلید و نت است. هر نوع ‏موسیقی که فکرش را کنید شامل این اجزای اساسی است و اگر قصد داشته باشید نت خوانی را یاد بگیرید، ‏باید ابتدا با این اصول آشنا شوید.‏

خطوط حامل در نت خوانی

خطوط حامل از پنج خط و چهار فضا تشکیل می‌شوند. هر یک از این خطوط و فاصله بین آن‌ها نشان ‏دهنده یک حرف متفاوت و به نوبه خود نشانگر یک نت موسیقی است. این خطوط و فضاها نشان‌دهنده ‏نوت‌های ‏A‏ تا ‏G‏ هستند و دنباله ی نت‌ها بر اساس حروف الفبا به سمت خطوط بالاتر حرکت می‌کند.‏

کلید سل یا تریبل در نت خوانی

دو کلید اصلی در نت خوانی وجود دارد که باید با آ‌ن‌ها آشنا شویم. اولی یک کلید سه‌گانه است. در سمت ‏راست کلید سه گانه حرف زینتی ‏G‏ نوشته می‌شود. مارپیچ ‏G‏ زینتی خطوط حامل را بطور کامل احاطه ‏می‌کند. کلید سه‌گانه نت‌های بالاتر موسیقی را نشان می‌دهد، بنابراین اگر ساز شما صدای بلندتری دارد، ‏مانند فلوت، ویولن یا ساکسیفون، نت موسیقی در کلید سه‌گانه نوشته می‌شود. نت‌های بالاتر کیبرد نیز ‏روی کلید سه‌گانه علامت‌گذاری می‌شوند.‏

ما برای به آنکه نام نت‌های خطوط حامل و فضای بین آن‌ها را یاد بگیریم، از نام‌های حفظی متداول ‏استفاده می‌کنیم. مثلاً برای خطوط حامل، ‏EGBDF‏ با عبارت انگلیسی «‏Every Good Boy Does Fine‏» ‏راحت‌تر حفظ می‌شود؛ یا برای فضاها، ‏FACE‏ را با کلمه انگلیسی «‏face‏» به خاطر می‌آوریم.‏

کلید فا یا باس در نت خوانی

خط بین دو نقطه کلید باس، در واقع خط حامل «‏F‏» روی کلید باس است و به آن کلید ‏F‏ نیز گفته ‏می‌شود. کلید باس برای نت‌های پایین موسیقی است؛ بنابراین اگر ساز شما صدای کمتری دارد، مانند ‏فاگوت، توبا یا ویولن سل، نت موسیقی در کلید باس نوشته می‌شود. نت‌های پایین‌تر روی کیبرد نیز روی ‏کلید باس مشخص می‌شوند.‏

ما برای به آنکه نام نت‌های کلید باس، از نام‌های حفظی متداول استفاده می‌کنیم. مثلاً ‏GBDFA‏ را با عبارت ‏انگلیسی «‏Good Boys Do Fine Always‏» به خاطر می‌آوریم و برای فضاهایی مثل ‏ACEG‏ عبارت انگلیسی ‏‏«‏‎ All Cows Eat Grass‏» را حفظ می‌کنیم.‏

آشنایی با نت‌ها در نت خوانی

در نت خوانی، نت‌هایی که روی خطوط حامل قرار می‌گیرند، به ما می‌گویند که کدام حرف نت را روی ساز ‏بزنیم و برای چه مدت آن را بنوازیم. هر نت از سه بخش اصلی سر، ساقه و پرچم تشکیل می‌شود.‏

بخش اول سر نت است. هر نت سری دارد که یا داخل آن پر شده (سیاه) یا باز (سفید) است. جایی که سر ‏نت روی خط حامل قرار می‌گیرد (چه روی یک خط یا فاصله) و تعیین می‌کند که کدام نت را اجرا کنید. ‏گاهی اوقات می‌بینیم که سر نوت‌ها بالاتر یا پایین‌تر از این پنج خط حامل و چهار فضا قرار می‌گیرند. در آن ‏صورت، خطی (معروف به خط لجر) از میانه نت، بالای نت یا زیر سر نت کشیده می‌شود تا حرف نت مورد ‏نظر تعیین گردد.‏
ساقه نت یک خط نازک است که از سر نت به سمت بالا یا پایین کشیده می‌شود. بسته به بالا یا پایین ‏بودن ساقه، جهت خط خط از سمت یا از سمت چپ امتداد می‌یابد. اینکه جهت خط به کدام سمت باشد، ‏تاثیری بر نحوه نواختن نت نخواهد داشت. بلکه فقط راهکاری برای ساده کردن نت خوانی و نشستن بهتر ‏نت‌ها خطوط حامل است. به عنوان یک قاعده، هر نتی که بالاتر از خط ‏B‏ یا روی آن قرار گیرد، ساقه آن به ‏سمت پایین خواهد بود و نوت‌های زیر خط ‏B‏ ساقه رو به بالا دارند. پرچم نت یک علامت منحنی شکل در ‏سمت راست ساقه نت است. هدف از ترسیم پرچم این است که به شما بگوید چه مدت یک نت را بنوازید.‏

سرهای باز و بسته نت‌ها ‏

اینکه سر نت پر باشد یا باز، مقدار نت یا مدت زمان نگه‌داشتن آن را به ما نشان می‌دهد. سر نت بسته با ‏ساقه نت یک چهارم است و یک ضرب می‌گیرد. سر نت باز با ساقه نیم نت است و دو ضرب می‌شود. نت با ‏سر باز بدون ساقه شبیه «‏o‏» به معنای یک نت کامل است و چهار ضرب نگه‌داشته می‌شود.‏

راه‌های دیگری هم برای افزایش طول نت در نت خوانی وجود دارد. برای مثال، یک نقطه بعد از سر نت، ‏نیمی دیگر از مدت زمان نت را به آن اضافه می‌کند. بنابراین، یک نیم نت با یک نقطه برابر است با یک نیم ‏نت و یک چهارم نت. یک چهارم نت با یک نقطه برابر است با یک چهارم به علاوه یک هشتم. همچنین ‏ممکن است از گره برای گسترش نت استفاده شود. دو نت به هم گره‌خورده باید تا به اندازه مجموع هر دو ‏نت‌ها با هم نگه داشته شود.‏

ممکن است عکس این اتفاق نیز رخ دهد. مثلاً می‌توانیم مدت زمان نگه‌داشتن یک نت را نسبت به نت ‏یک‌چهارم کوتاه کنیم. ‏
نت‌های سریع‌تر یا با پرچم‌ها، مشخص می‌شوند (همانطور که در بالا اشاره کردیم) یا برای نمایش آن‌ها از ‏شاهین بین نت‌ها استفاده می‌شود. هر پرچم مدت زمان نت را به نصف کاهش می‌دهد، بنابراین یک پرچم ‏به معنای یک دوم از یک چهارم زمان نت است، یک پرچم دوتایی مدت زمان اجرای نت را به یک چهارم از ‏یک چهارم آن کاهش می‌دهد و الی آخر. شاهین هم همین کار را انجام می‌دهد؛ با این تفاوت که نت خوانی ‏را واضح‌تر می‌کند و از به‌هم ریختگی صفحه نت جلوگیری می‌کند.‏

 

اما اگر در یک ضرب هیچ نوتی وجود نداشته باشد چه در این حالت استراحت می‌کنیم! شکل ظاهری ‏استراحت، درست مثل نوت، مدت زمان آن را به ما نشان می‌دهد. ‏

 

مرحله ۲: بیت را انتخاب کنید

 

برای نواختن یک موسیقی، باید متر آن را بشناسیم. متر موسیقی همان ضرباتی که هنمقیاس رقصیدن، ‏کف زدن یا ضربه زدن به پای خود حین شنیدن یک قطعه می‌زنیم. در نت خوانی متر در قالب یک کسر ‏ارائه می‌شود که به آن کسر میزان می‌گوییم. عدد بالایی به ما می‌گوید که چند ضربه برای اندازه‌گیری ‏فضای بین خط عمودی لازم است و عدد پایین عدد نت در هر ضرب را مشخص می‌کند.‏

در مثال بالا، کسر میزان ۴/۴ است، به این معنی که در هر نوار چهار ضربه وجود دارد و هر یک چهارم نت ‏یک ضرب می‌گیرد. در مثال زیر، کسر میزان ۳/۴ است، به این معنی که در هر نوار سه ضربه وجود دارد و ‏هر یک چهارم نت یک ضرب می‌گیرد. ‏

علاوه بر ارزش زمانی نت و کسر میزان، آخرین مسئله دانستن تمپو یا تعداد بیت در دقیقه است. تمپو به ‏شما می‌گوید که یک قطعه چقدر سریع یا چقدر آهسته پخش می‌شود و اغلب در بخش فوقانی نت موسیقی ‏نشان داده می‌شود. مثلاً سرعت ۶۰ ‏BPM‏ (بیت در دقیقه) به این معنی است که یک نت مشخص ۶۰ بار در ‏دقیقه تکرار می‌شود. به همین ترتیب، سرعت ۱۲۰ این مقدار را دو برابر می‌کند. ‏
همچنین ممکن است کلمات ایتالیایی مثل «‏Largo‏»،‌ «‏Allegro‏» یا «‏Presto‏» را در بالای صفحه نت ‏مشاهده کنید که به معنای سرعت رایج است. بیشتر نوازندگان برای حفظ سرعت در تمرین قطعه‌های ‏جدید، از ابزاری به نام مترونوم استفاده می‌کنند.‏

مرحله ۳: یک ملودی پخش کنید

تا به اینجا بسیاری از نکات نت خوانی را با هم مرور کردیم و اطلاعات خوبی به دست آوردیم. اکنون بیایید ‏نگاهی به مقیاس‌ها بیندازیم. یک مقیاس از هشت نت متوالی ساخته می‌شود، مثلاً مقیاس سی ماژور از ‏C، ‏D، ‏E، ‏F، ‏G، ‏A، ‏B، ‏C‏ تشکیل می‌شود. فاصله بین اولین نت مقیاس سی ماژور و آخرین مورد، نمونه‌ای از ‏اکتاو است. تمرین مقیاس سی ماژور بسیار مهم است، زیرا وقتی به مقیاس ‏C‏ مسلط شوید، سایر ‏مقیاس‌های ماژور کم کم سر جای خودشان قرار می‌گیرند. هر یک از نت‌های یک مقیاس سی ماژور با یک ‏کلید سفید روی کیبرد مطابقت دارد. ‏

گام‌ کامل در نت خوانی

 

به این ترتیب با بالا رفتن نت‌ها و حرکت به سمت راست صفحه کلید، مقیاس نت‌ها بالاتر می‌رود. اما ‏کلیدهای سیاه چطور؟ گام‌ها یا پله‌های کامل بین حروف نت، صداهایی که می‌توان با ساز ایجاد کرد را ‏محدود می‌کنند. مثلاً در سی ماژور فاصله بین کلیدهای ‏C‏ و ‏D‏ یک گام کامل است، اما فاصله بین کلیدهای ‏E‏ و ‏F‏ در مقیاس ‏C‏ یک نیم گام است. ‏
بین کلیدهای ‏E‏ و ‏F‏ کلید سیاه وجود ندارد؛ به همین خاطر فقط نیم گام از یکدیگر فاصله دارند. باقی ‏مقیاس‌های اصلی هم از همین الگو پیروی می‌کنند. مقیاس‌های دیگری هم وجود دارد که هر یک از آن‌ها ‏صداهای منحصر به فردی دارند. مثل مقیاس‌های مینور، مقیاس‌های مودال و … .‏

نیم‌ تون‌ها یا نیم ‌گام‌های روی کیبرد، این امکان را به نوازنده می‌دهند تا بی‌نهایت صداها خلق کند. ‏
تیز یا زیر: دییِز یا شارپ (‏Sharp‏)‏‎♯‎‏ به این معنی است که نت نیم‌گام (یا نیم پله) بالاتر از سر نت سمت ‏راست خود است. برعکس، علامت فلت بم، بِمُل یا فِلَت (‏Flat‏)‏‎♭‎‏ به این معنی است که نت نیم‌گام پایین تر ‏از سر نت سمت راست خود است. استفاده از این علامت‌ها در نت خوانی به بالا یاپایین رفتن نت روی ‏کیبرد بستگی دارد.‏

یک نشانه دیگر در مورد نیم‌گام‌ها وجود دارد و آن نماد نچرال است که با علامت ♮ نشان داده می‌شود. اگر ‏یک نت شارپ فلت باشد، شارپ یا فلت بودن آن در کل قطعه پخش می‌شود، مگر اینکه یک نماد نچرال ‏وجود داشته باشد.‏

کلام آخر

در این مقاله با اصول اولیه نت خوانی به خوبی آشنا شدیم و با مفاهیم انواع نمادهایی که در صفحات نت ‏دیده می‌شود، آشنا شدیم. دقت کنید که این موارد صرفاً بخشی از اصول مقدماتی نت خوانی را پوشش ‏می‌دهند و برای تسلط کامل در این حوزه، لازم است ساعت‌ها تمرین کنید. سبک و ساز‌های مختلف را ‏امتحان کنید. در نهایت از شما خواهشمندیم چنانچه این مطلب برایتان مفید واقع شد یا اطلاعات بیشتری ‏در این زمینه دارید، نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.‏