زنان موسیقیدان ایرانی

زنان موسیقیدان ایرانی 

زنان موسیقیدان ایرانی ، فعالیت‌های زیادی را در راه گسترش موسیقی و فرهنگ ایرانی انجام می‌دهند. از زمان قدیم زنان در موسیقی سهمی داشته‌اند، خواه در مجالس زنانه باشد یا خواه برای همه‌ افراد، آواز می‌خواندند و ساز می‌زدند. در طول تاریخ ممکن بود که هر کدام از این فعالیت‌ها برای زنان موسیقی ایران ممنوع شود، ولی هیچگاه متوقف نشد. در این بین همواره زنانی بوده و هستند، که با استعداد فوق العاده خود همه را شگفت زده کرده‌اند. این زنان با به کارگیری خلاقیت و تلاش فراوان، موسیقی ایرانی را زنده نگه داشته‌اند و وظیفه خود را به درستی انجام داده‌اند.

از این رو ما در این مطلب از آوازک قصد داریم برخی از معروفترین موسیقیدانان زن ایرانی را به شما معرفی کنیم. در ادامه همراه ما باشید تا با این بانوان پر افتخار بیشتر آشنا شوید.

1. قمرالملوک وزیری

بی شک قمرالملوک وزیری یکی از معروف ترین زنان موسیقیدان ایرانی است که از او به عنوان مشهورترین خواننده زن آواز سنتی یاد می‌شود. او در سال ۱۲۸۴ در تاکستان به دنیا آمد. پدر قمرالملوک ۴ ماه قبل از تولدش از دنیا رفت و مادرش هم در ۸ ماهگی او، به علت بیماری حصبه درگذشت. مادر بزرگ او تکلفش را برعهده گرفت و وی را بزرگ کرد. مادربزرگش روضه خوان حرم زنانه ناصرالدین شاه بود و طبق گفته قمرالملوک، همان روضه خوانی‌ها بعدها به او جرات خوانندگی دادند.

او در دوران جوانی خود با مرتضی نی‌داوود آشنا شد و ردیف موسیقی ایرانی را یاد گرفت. کم‌کم نزد استادان دیگر رفت و تجارب بیشتری به دست آورد، تا اینکه به قدری در کار خود خوب شد که کمپانی هیز ماسترز ویس، برای ضبط صدای او دستگاه صفحه پرکنی را به تهران آوردند. به طور کلی گفته می‌شود که ۲۰۰ صفحه از صدای قمرالملوک وزیری ضبط شده است.

سرانجام در سال ۱۳۰۳، قمرالملوک اولین کنسرت خود را در گراند هتل برگزار کرد. او سود کنسرت را به امور خیریه اختصاص داد. همچنین در یکی از سفرهایش به مشهد، دریافتی کنسرت را برای آرامگاه فردوسی خرج کرد. در کل مردم آن زمان قمرالملوک را نه تنها به عنوان یکی از معروف ترین زنان موسیقی ایران، بلکه به عنوان فردی بخشنده می‌شناختند. چرا که پس از معروف شدن، در میهمانی‌های زیادی دعوت می‌شد ولی دعوت افراد تنگدست را ترجیح می‌داد و هدایای دریافتی از سوی ثروتمندان را به فقرا می‌بخشید.

در سال ۱۳۱۹ رادیو ایران گشایش یافت و صدای او را به گوش عموم مردم رساند. همچنین سازمان ملل هم نام قمرالملوک وزیری را در پرونده سالانه خود ثبت کرده است. در میان شاعران و روشنفکران، افراد زیادی نیز برای قمرالملوک شعرهایی را می‌سرودند و کنسرت‌هایش را تحسین می‌کردند. عارف قزوینی، تیمورتاش، ایرج میرزا از جمله افرادی بودند که به کارهای وی علاقه داشتند. قمرالملوک هم برخی از این اشعار را در کنسرت‌هایش می‌خواند و آن اجرا را به صاحب شعر تقدیم می‌کرد. سرانجام قمرالملوک وزیری که از پر افتخارترین زنان موسیقی ایران است، متاسفانه در سال ۱۳۳۸ به دلیل سکته مغزی درگذشت و پیکرش را در قبرستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپردند.

2. دلکش

دلکش یکی دیگر از زنان موسیقی سنتی ایران است که بی شک همه ما اسم او را شنیده‌ایم. وی با نام عصمت بابا پور بابلی در سال ۱۳۰۳، در بابل به دنیا آمد. دلکش از زمان کودکی خود علاقه به خوانندگی را نشان می‌داد و با بچه‌های محله جمع می‌شدند، او می‌خواند و دوستانش دست می‌زدند. پس از مرگ پدرش و به خاطر زیاد بودن جمعیت خانواده، مادر او مجبور شد دلکش را نزد یکی از دخترانش که در تهران ازدواج کرده بود، بفرستد.

پیش از آن دلکش به مدرسه نرفته بود و در سن ۱۲ سالگی از خواهرش خواست که او را در مدرسه‌ای ثبت نام کند. خواهرش او را در مدرسه‌ای در خیابان ناصر خسرو نام‌نویسی کرد و با اینکه به خاطر سن زیادترش مسخره‌اش می‌کردند، ولی او درس خود را تا پنجم دبستان ادامه داد. اما همین نام‌نویسی در مدرسه باعث شد که در سن ۱۸ سالگی وقتی که وی پنجم دبستان را تمام می‌کرد، استعدادش را کشف کنند و به یکی از معروف ترین زنان موسیقیدان ایرانی تبدیل شود.

در آن زمان بچه‌ها آموزش موسیقی می‌دیدند و آموزگار موسیقی، آقای ظهیرالدینی، از صدای دلکش خوشش آمد. وی از او خواست که اگر دوست دارد در رادیو بخواند، با اینکه دلکش نمی‌دانست رادیو چیست ولی از این ایده استقبال کرد. به اداره موسیقی کشور رفتند و رئیس آن، روح الله خالقی، پس از شنیدن صدای دلکش او را ثبت ‌نام‌کرد و زیر نظر استاد عبدالعلی وزیری موسیقی را ادامه داد.

بعد از دو سال آموزش، دلکش وارد رادیو شد و دروازه‌های پیشرفت به روی او گشوده شدند. در آن زمان خوانندگان قدیمی‌تر از جمله قمرالملوک، ملوک ضرابی و روح انگیز حضور داشتند، اما دلکش هم طرفداران خودش را پیدا کرد. اولین باری که صدای او در چهار راه سید خندان تهران پخش شد، همه مردم مجذوب صدایش شدند. اما در زمان فعالیتش، آهنگسازی برای همکاری با  او وجود نداشت و نمی‌توانست تصنیف اجرا کند. به همین جهت شروع به خواندن ترانه‌های محلی مازندرانی کرد و طرفدارانش بیشتر شدند. مردم زیادی برایش نامه می‌نوشتند و از او می‌خواستند ترانه‌های محلی بیشتری بخواند. محبوبیت او به حدی زیاد شد که زمان اجراهایش در رادیو، مردم بیرون از ساختمان جمع می‌شدند تا دلکش را از نزدیک ملاقات کنند.

او تکنیک آوازی بسیار قوی داشت و طبق نظر برخی تنها صدای چپ کوک زنانه، متعلق به دلکش است. از طرفی صدای اصلی دلکش در محدوده‌ آلتو بود ولی او با تکنیک بالایش می‌توانست، تنور، سوپرانو و متزو سوپرانو را هم به راحتی بخواند. دلکش یکی از معروف‌ترین زنان موسیقی ایران است که هیچ وقت خارج از نت نخوانده و ظرافت‌ها، تحریرها و ریزه‌کاری‌های خوانندگی را به بهترین شکل ممکن اجرا کرده است. این خواننده توانا علاوه بر فعالیت در موسیقی، به عنوان بازیگر سینما هم به ایفای چندین نقش پرداخت که برخی با استقبال زیادی روبرو شدند. سرانجام وی در ۱۱ شهریور سال ۱۳۸۳، به دلیل ابتلا به بیماری کلیوی درگذشت و در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شد.

3. مرضیه

از دیگر زنان موسیقیدان ایرانی می‌توانیم به بانو ‌مرضیه اشاره کنیم که در سال ۱۳۰۳، متولد شد. وی در سال ۱۳۲۱، موسیقی را زیر نظر اسماعیل مهرتاش آغاز کرد و آن زمان در تئاتر خسرو و شیرین به بازیگری می‌پرداخت. این نمایش باعث شد که محبوبیت زیادی کسب کند و پس از آن شاعران زیادی آماده همکاری با وی شدند.

مرضیه در طول زندگی هنری خود چندین بار تصنیف‌های دوصدایی را با افراد مختلف اجرا کرده است، که می‌توان به استاد بنان و علی بهاری اشاره کرد. وی سال ۱۳۷۳ ایران را ترک کرد و برای زندگی به فرانسه رفت. در این سال‌ها با شاعران، آهنگسازان و هنرمندان زیادی همکاری داشت و چندین کنسرت نیز برگزار کرد. سرانجام در مهر ماه ۱۳۸۹، در سن ۸۶ سالگی و به علت  بیماری سرطان درگذشت.

4. روح انگیز

بتول عباسی یکی دیگر از موسیقیدانان زن ایرانی است که با نام هنری روح انگیز شناخته می‌شود. وی در سال ۱۲۸۳ در شیراز به دنیا آمد و بعدها با حسین سنجری ازدواج کرد. همسرش همکار و شاگرد کلنل وزیری بود و همین باعث شد که از سال ۱۳۰۷، روح انگیز هم زیر نظر کلنل به یادگیری موسیقی بپردازد. آهنگ‌های تنظیم شده‌ کلنل وزیری یا توسط خودش خوانده می‌شدند یا عبدالعلی وزیری آن‌ها را اجرا می‌کرد. کلنل دوست داشت که خواننده زنی را برای خواندن قطعه‌ها تربیت کند، بدین ترتیب پس از آشنایی با روح انگیز، به آموزش و همکاری با او پرداخت.

روح انگیز را می‌توان جزو اولین خوانندگانی دانست که به اجرای قطعات دو صدایی می‌پرداخت و همچنین برای کودکان هم قطعه‌هایی را خوانده است. پس از تاسیس رادیو در سال ۱۳۱۹، به فعالیت در این بخش مشغول شد و به همراه پیانو نوازی مرتضی محجوبی و تار نوازی مرتضی نی داوود، قطعاتی را اجرا می‌کرد. وی پس از ۸۰ سال زندگی، در سال ۱۳۶۳ دار فانی را وداع گفت.

5. الهه

الهه با نام اصلی بهار غلامحسینی، سال ۱۳۰۳ در تهران به دنیا آمد. وی از زمان کودکی به خوانندگی علاقه داشت ولی به خاطر عدم رضایت خانواده‌اش، به صورت پنهانی برای خودش آواز می‌خواند. الهه نهایتا در سال ۱۳۳۳، با یکی از روشنفکران آن زمان یعنی خیرالله یگانه ازدواج کرد. تشویق‌های همسرش باعث شد که وی بتواند حرفه مورد علاقه خود را ادامه دهد و به یکی از مشهورترین زنان موسیقی ایران تبدیل شود.

وی موسیقی را نزد عبدالله دوامی و غلامحسین بنان آموخت و بعدها صدای او در سن ۲۷ سالگی، مورد توجه داوود پیرنیا قرار گرفت. اولین جایی که صدای الهه به صورت رسمی پخش شد، در سال ۱۳۳۶ و زمان اکران فیلم “مردی که رنج می برد”، بود. او با سرودن شعر بهادر یگانه و به آهنگسازی همایون خرم، توانست به رادیو راه پیدا کند و به مدت ۱۵ سال جزو خوانندگان اصلی برنامه گل‌ها به حساب می‌آمد.

با اینکه الهه ترانه‌هایی را هم در سبک پاپ اجرا کرد اما در اصل جزو لیست زنان موسیقی سنتی ایران محسوب می‌شود. او طی فعالیت ۵۰ ساله خود در موسیقی، بیشتر از ۱۰۰ قسمت از مجموعه برنامه گل‌ها را اجرا کرد و ۷۰۰ ترانه را در کارنامه هنری خود به ثبت رسانده است. سرانجام این خواننده‌ خوش صدا در سال ۱۳۸۶ به علت ابتلا به سرطان کبد در تهران درگذشت.

6. پریسا

پریسا (فاطمه واعظی)، را می‌توان یکی دیگر از پر افتخارترین موسیقیدانان زن ایرانی دانست. او علاوه بر خوانندگی، استاد هنر آواز و ردیفدان هم به شمار می رود. پریسا در سال ۱۳۲۸ در شهسوار متولد شد و خوش صدایی را از پدر و پدر بزرگش به ارث برد. وی به تشویق پدر خود در مسابقات هنری مدارس شرکت کرد و بین تمام دانش‌آموزان سراسر ایران رتبه اول را در رشته آواز به خود اختصاص داد. محمود کریمی در آن زمان از اعضای هیئت داوران مسابقه بود و پریسا را به عنوان یک استعداد موسیقی کشف کرد.

وی دستگاه‌ها و ردیف‌های موسیقی ایرانی را نزد این استاد آموخت و دو سال بعد در وزارت فرهنگ و هنر استخدام شد. در طول آن دوران، در تلویزیون اجراهای متعددی داشت و به همراه گروه‌های دیگر در برخی شهرهای ایران کنسرت‌هایی را برگزار کردند. او در خارج از ایران هم کنسرت برگزار می‌کرد تا از این طریق به معرفی موسیقی ایرانی بپردازد. پریسا در طول فعالیت خود در مراکز مختلف به اجرای کنسرت پرداخت و پس از انقلاب مدت کوتاهی مشغول به تدریس موسیقی شد. اما سپس تصمیم گرفت که در منزل خود به شاگردانش موسیقی آموزش دهد. البته از آن زمان در جشنواره‌های مختلف خارجی به اجرای کنسرت پرداخته و می‌پردازد.

 

7. سیمین آقا رضی

سیمین آقارضی جزو زنان موسیقیدان ایرانی است که با استعدادی خاص در نوازندگی سازها، به عنوان افتخارات ایران به حساب می‌آید. وی در سال ۱۳۱۷، در تهران به دنیا آمد و بعد از دوران ابتدایی، وارد هنرستان موسیقی ملی شد. ابوالحسن صبا در مورد او گفته که وی یکی از هنرمندان بزرگ موسیقی ایران خواهد شد و دقیقا همین اتفاق افتاد. چرا که او بر چندین ساز به خوبی مسلط بود، ویولن را نزد ابوالحسن صبا، قانون را نزد مهدی مفتاح، پیانو را از جواد معروفی، تنبک را در جوار حسین تهرانی و آواز را نزد غلامحسین بنان آموخت.

اما سازهایی که سیمین می‌نواخت به همین جا ختم نمی‌شدند، بلکه او با نواختن کمانچه، قیچک، رباط و بربط هم آشنایی کامل داشت. همچنین با خوانندگان و هنرمندان به نامی همچون محمدرضا ‌شجریان، دلکش، سیما بینا، گلپا، همایون خرم، پرویز یاحقی، علی تجویدی و… نیز همکاری داشته است. او در ارکسترهای بزرگی همچون ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر خالقی نواخته و هنرآموزان مطرحی که امروزه استادان موسیقی هستند، روزی از شاگردان سیمین آقارضی به شمار می‌رفتند. وی چندین آلبوم منتشر کرد و طبق نظر برخی، او ساز اصیل قانون را با نوازندگی و استعداد خاص خود دوباره زنده کرده است. سرانجام او هم مثل بسیاری دیگر از زنان موسیقی ایران، به علت بیماری در سال ۱۳۸۸ درگذشت.

8. سیما بینا

بانو سیما بینا در سال ۱۳۲۳ به دنیا آمد و به عنوان نوازنده (دف و سه تار)، آهنگساز، خواننده و نقاش شناخته می‌شود. او از جمله معروف ترین زنان موسیقیدان ایرانی است که در خواندن ترانه‌های محلی مهارت زیادی دارد و خودش اهل خراسان جنوبی است. وی موسیقی را نزد پدرش احمد بینا شروع کرد و زمانی که فقط ۹ سال داشت، در رادیو ایران خواند. سپس برای یادگیری ردیف موسیقی ایرانی و تکنیک‌های آوازی از محضر اساتیدی همچون موسی خان معروفی، نصرالله زرین ‌پنجه و محمد ابراهیم مالکی بهره برد. سیما بینا تحصیلات خود را ابتدا در دانشگاه تهران و در رشته نقاشی آغاز کرد، سپس در سال ۱۳۴۹ به تحصیل موسیقی پرداخت.

او جزو موسیقیدانان زن ایرانی است که برای پژوهش ارزش زیادی قائل است. وی برای گردآوری ترانه‌های محلی ایرانی به ویژه استان خراسان جنوبی، به دور افتاده‌ترین مناطق می‌رفت و ترانه‌های تقریبا فروش فراموش شده را جمع آوری می‌کرد. پس از انقلاب او مشغول به تدریس موسیقی شد و همچنین اولین زنی بود که در تالار وحدت کنسرت برگزار کرد. سیما بینا در این سال‌ها در جشنواره‌های جهانی، صدای موسیقی محلی ایران را به گوش علاقه‌مندان زیادی رسانده است.

9. شکیلا

شکیلا، سال ۱۳۴۱ در تهران به دنیا آمد و هم اکنون ساکن آمریکا است. وی به زبان‌های مختلفی از جمله فارسی، کردی، انگلیسی، ترکی، هندی و اسپانیایی اجرا کرده و با دریافت جوایز متعدد به عنوان یکی از مشهورترین زنان موسیقیدان ایرانی محسوب می شود. یکی از این جوایز، جایزه آکادمی موسیقی فارسی و یک جایزه جهانی موسیقی است که در سال ۲۰۰۶ دریافت کرد. همچنین در سال ۲۰۱۵ توانست جایزه جهانی موسیقی را دریافت کند و در رسانه هالیوود نامزد دریافت جایزه شده است.  او در سن ۹ سالگی در تلویزیون برنامه اجرا کرد ولی فعالیت جدی موسیقایی خود را از ۱۵ سالگی، نزد استاد محمود کریمی آغاز کرد. متن بیشتر آهنگ‌های شکیلا در مورد معنویت، صلح و عشق هستند.

10. لیلی افشار

در نهایت در لیست پر افتخارترین زنان موسیقیدان ایرانی، اسم لیلی افشار نیز دیده می‌شود. یعنی نخستین نوازنده زن در جهان که توانست در رشته اجرای گیتار کلاسیک، به درجه دکترا دست پیدا کند. او در سال ۱۳۳۸ متولد شد و در ۹ سالگی پس از مشاهده نوازندگی یکی از اقوامش، به فراگیری گیتار علاقه‌مند شد. البته وی در خانواده‌ای موسیقیدان به دنیا آمده بود، مادربزرگش تار می‌زد و پدر او هم با ویولن و پیانو آشنایی داشت.

افشار بعد از اتمام دوره متوسطه، در سال ۱۳۵۵ برای تحصیل در رشته موسیقی به آمریکا رفت و توانست زیر نظر بهترین اساتید دنیا به درجه دکترا نایل شود. او جزو ۱۲ نوازنده بین اللملی است که برای آموزش ساز از حضور آندرس سگوویا استفاده کرد. او به منظور اجرای بهتر قطعات موسیقی ایرانی برای گیتار کلاسیک، بر روی ساز خود یک ربع پرده اضافه کرد. افشار چندین آلبوم منتشر کرده است، در کشورهای مختلفی کنسرت برگزار می‌کند و هر سال برای برپایی کلاس‌های آموزشی به ایران می‌آید.

امیدواریم با حمایت از بانوان هنرمند، بتوانیم به این عزیزان انگیزه بیشتری بدهیم تا بتوانند موسیقی و فرهنگ ایرانی را برای آیندگان حفظ کنند. چنانچه به دنبال خرید لوازم صوتی هستید، کافیست با شماره ۰2191016050 ، تماس بگیرید و پس از دریافت راهنمایی از مشاورین آوازک، لوازم مورد نظرتان را خریداری کنید.